Nếu người Kinh coi tết nguyên là ngày lễ quan trọng nhất trong năm để tổng hợp, cuộc gặp gỡ của gia đình sau một năm vật -vả, thì người Tày-Nùng ngoài tết nguyên là ngày lễ rất quan trọng không thua kém is the importantquan trọng cả tết nguyên đán là tháng 7.
Gọi là lễ tết vì ngay từ ngày 10 âm lịch, nhiều gia đình tổ chức ăn uống linh đình đến hết ngày 15/7 âm lịch.
Để tìm hiểu rõ hơn vì sao “Rằm tháng 7” là lễ tết rất quan trọng với người Tày – Nùng, phóng viên đến Nhà nghiên cứu văn hóa Văn Lợi – Có nhiều người nghiên cứu về phong tục, khu vực cao tập , theo quan điểm của dân tộc Tày – Nùng. Ông cho biết lễ vu lan là một lễ truyền thống lâu đời của người Việt nói chung. Nhưng với riêng người Tày – Nùng, nó đặc biệt quan trọng bởi theo quan niệm của họ, đây là cơ hội để hiếu với cha mẹ, với tổ tiên, với những người đã mất. Nhất là tục lệ “Tài sinh” là không thể thiếu, để con có thể tôn kính, biết ơn công đức sinh thành, nuôi dạy con của bố mẹ giờ là vợ của mình. Lễ cũng là dịp, là cơ hội để thắt chặt tình cảm giữa những người trong gia đình, trong dòng tộc, họ hàng và tình đoàn kết giữa mọi người với nhau.
Trong món quà tặng mẹ vợ sẽ không thể thiếu 1 con vịt và vài thếp bánh gai (Pẻng t ải). Theo quan niệm, bánh được xâu thành từng cặp để đeo cho người dùng tiện nên người Tày, Nùng gọi là Pẻng tải (bánh đeo).
Để làm loại bánh này phải là loại ngon, không có nếp, có bánh mới mềm và dai, ăn không cứng. Sau đó đón một buổi chiều cho không nước, xay trong đá hoặc bằng máy thành một thứ đặc biệt, ví trong túi vải, treo lên cho róc nước. Lá gai được hái về trước, bỏ gân lá, phơi khô. Lá khô ninh, khi bỏ thêm chút bọt tôi cho màu. Xong, rửa sạch, vắt khô, thái nhỏ. Đường phên – loại đường làm thủ công từ cây được thu nhỏ. Người ta nên tạo đường, lá gai bằng bột và nung trong đá thật.
Còn lại tại sao lễ này người Tày – Không thể thiếu món ăn từ thịt vịt, rồi lễ là một đôi vịt được Nhà nghiên cứu Văn lợi giải thích rất chi tiết. Từ ngàn xưa văn hóa người Việt là văn hóa lúa nước, tháng 7 âm chính là thời gian người dân thu hoạch hoàn thành nhiệm vụ như: lúa, ngô, đậu tương và nhiều loại lương thực hoa quả khác. Con vịt cũng vậy, từ cuối tháng 3, đầu tháng 4 âm thanh khi nóng lên, người bắt đầu nuôi gà, vịt và các loại gia cầm khác. Đến tháng 7 âm lịch, mới có vịt trưởng thành, tức là cánh là thời điểm thịt vịt ăn ngon nhất. Vì vậy, từ ngàn xưa trở thành món ăn truyền thống, thành con vật làm lễ của người dân. Trong đó con người Tày – Nùng vẫn luôn duy trì đến ngày hôm nay.
Hay hơn nữa, văn hóa người Việt từ xưa đến nay là văn hóa lúa nước, tháng 7 âm chính là thời gian dân thu hoạch hoàn thành. Với công việc nuôi dưỡng cũng vậy, từ cuối tháng 3 âm lịch khi thời tiết nóng lên thì người dân bắt đầu nuôi gà vịt. Đến tháng 7 âm lịch, vịt mới trưởng thành là thời điểm thịt vịt ăn ngon nhất. Vì vậy, từ xa xưa, vịt đã trở thành món ăn truyền thống, thành con vật làm lễ của dân.
Từ bao đời nay, người Tày, người Nùng vẫn giữ nguyên tết “Pây tài” cả tháng 7 với những giá trị nhân văn, giáo dục sâu sắc. Đây cũng là dịp để các gia đình đoàn viên, họp mặt. Cùng với lễ Vu Lan trong Phật giáo, tết “Pây tai” chính là phong tục mang đậm tín ngưỡng cha mẹ của người Tày, Nùng trong tháng Bảy, góp phần tô điểm thêm phong phú không gian văn hóa chung của đồng bào dân tộc, là những nét đẹp văn hóa cần tiếp tục được quản lý và phát huy.